Τα δάνεια και το νομικό πλαίσιο ρύθμισής τους

 

Αναμφισβήτητα υπάρχει και είναι στέρεο και αμετακίνητο από κάθε νόμο. Ο νομοθέτης του Αστικού μας Κώδικα, που ισχύει από την 1η Ιανουαρίου 1951, έχοντας υπόψη την εμπειρία του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και την οικονομική συμφορά της χώρας μας, ως συνέπεια αυτού πρόβλεψε ειδική διάταξη, η οποίλα κατισχύει κάθε άλλης.

Ο νόμος «Κατσέλη» δεν είναι ολοκληρωμένος και πλήρης ως ειδικός ρυθμιστικός νόμος των συναφθέντων δανείων, γιατί δεν αναφέρει την «Απρόοπτο μεταβολή των συνθηκών», η οποία επήλθε μετά τη σύναψή τους.

   

Ειδικότερος επομένως νόμος του δήθεν ειδικού «Κατσέλη», είναι η διάταξη του άρ. 388 του Αστ. Κώδικα, ο οποίος ορίζει: «Αν τα περιστατικά στα οποία κυρίως, ενόψει της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών, τα μέρη στήριξαν τη σύναψη αμφετοροβαρούς σύμβασης, μεταβλήθηκαν ύστερα, από λόγους που ήταν έκτακτοι και δεν μπορούσαν να προβλεφθούν, και από τη μεταβολή αυτή η παροχή του οφειλέτη, εν όψει και της αντιπαροχής, έγινε υπέρμετρα επαχθής, το δικαστήριο μπορεί κατά την κρίση του με αίτηση του οφειλέτη να την αναγάγει στο μέτρο που αρμόζει και να αποφασίσει τη λύση της σύμβασης εξ ολοκλήρου ή κατά το μέρος που δεν εκτελέστηκε ακόμη.

»Αν αποφασιστεί η λύση της σύμβασης, επέρχεται απόσβεση των υποχρεώσεων παροχής που πηγάζουν απ' αυτήν και οι συμβαλλόμενοι έχουν αμοιβαία υποχρέωση να αποδώσουν τις παροχές που έλαβαν κατά τις διατάξεις για τον αδικαιολόγητο πλουτισμό».

Το άρθρο αυτό είναι το ισχύον γιατί ο νόμος «Κατσέλη» ρυθμίζει δάνεια απλώς και όχι δάνεια που είχαν συναφθεί προ της οικονομικής κρίσης και δεν μπορούν να διαχειριστούν, όχι από κακοβουλία των δανειστών ή δυστροπία, αλλά από λόγους που εκθεμελίωσαν την οικονομική του ζωή, ανέτρεψαν την οικονομική του σταθερότητα, το βέβαιο επαγγελματικό του μέλλον, από λόγους που επήλθαν έπειτα, ήταν απρόβλεπτοι και με οποιαδήποτε επιμέλεια, δεν ήταν δυνατό να προβλεφθούν. Το άρ. 388 έχει νομική εμβέλεια στη λειτουργικότητά του και τέτοιο προστατευτικό εύρος, ώστε να ρυθμίζει αποτελεσματικά, αλλά και με ισορροπίες τα συμφέροντα του δανειστή και δανειολήπτη.

Ο Αρειος Πάγος

Η «απρόοπτος μεταβολή των συνθηκών» δεν είναι μόνο ο πόλεμος, αλλά και πολλά άλλα γεγονότα της κοινωνικής και οικονομικής ζωής, επί των οποίων απλώνει την προστατευτική του αχτίδα το άρ. 388. Μια τέτοια περίπτωση είναι και η βαθιά οικονομική κρίση, η οποία τώρα μαστίζει τη χώρα μας.

Ποια θέση έχει πάρει ο Αρειος Πάγος για το δάνειο και το άρ. 388 του Αστικού Κώδικα; Το ανώτατο ακυρωτικό μας έχει κυμαινόμενη νομολογία: έχει αποφανθεί και η απόφασή του είναι, για εμένα, νομικώς ενδεής - ότι το δάνειο δεν είναι αμφοτεροβαρής σύμβαση και ότι ο κανόνας του 388 του Αστ. Κώδικα εφαρμόζεται μόνο στις αμφοτεροβαρείς συμβάσεις και όχι στο δάνειο, που είναι, κατ' αυτό, ετεροβαρής σύμβαση. Η κρατούσα νομική θεωρία θεωρεί το έντοκο δάνειο σαν αμφοτεροβαρή σύμβαση (καθηγητής Ζέπος, καθηγητής Σοντής, καθηγητής Μιχαηλίδης - Νουάρος στην ΕΡΜΑΚ, καθηγητής Βουζίκας στην ΕΡΜΑΚ). Η δικαιοσύνη είναι σκόπιμη, η σκοπιμότητα όμως δεν είναι πάντα δίκαιη. Οπου μπαίνει η σκοπιμότητα στις αίθουσες των δικαστηρίων, τότε η δικαιοσύνη δραπετεύει από το... παράθυρο, κύριοι δικαστές.

Ας είναι, ας δεχθούμε κατά συγκατάβαση και καθ' υποχώρηση ότι υπάρχουν και ορισμένες αποφάσεις του Αρ. Πάγου που αποφαίνονται ότι το έντοκο δάνειο είναι ετεροβαρής σύμβαση και δεν τυγχάνει της προστασίας εκ του άρθρου 388 του Αστικού Κώδικα. Πόσες όμως είναι οι αποφάσεις του που αναφέρονται στα εντελώς αντίθετα; Εχει νομική σημασία στην πράξη για το δανειστή η διαφορετική νομολογία του Αρ. Πάγου; Ασφαλώς και μεγάλη, για τον εξής λόγο: Αν υπάρχουν περισσότερες νομολογιακές ερμηνείες σε μια διάταξη όπως εν προκειμένω, τότε βάση της αρχής της εύνοιας προς τον οφειλέτη -που είναι βασική αρχή του ενοχικού δικαίου- προκρίνεται και εφαρμόζεται από τα δικαστήρια εκείνη που δημιουργεί ευνοϊκότερη μεταχείριση του οφειλέτη. Δηλαδή, εφαρμογή του άρ. 388 του Αστικού Κώδικα και στα έντοκα δάνεια των δανειοληπτών. Και στην αδόκητο περίπτωση που δεν έχει εφαρμογή το αρ. 388 του Α.Κ., τότε θα επιστρατεύσουμε τις γενικές ρήτρες του δικαίου ήτοι τα άρ. 288,179 και 200 του Α. Κώδικα για να γίνει η αναπροσαρμογή του δανείου. Οι γενικές ρήτρες του δικαίου είναι η δικαιοποίηση της ηθικής και παραπέμπτουν στη ζείδωρο αύρα της.

Το άρθρο 388 του Αστικού Κώδικα ορίζει «ο οφειλέτης έχει υποχρέωση να εκπληρώσει την παροχή (δάνειο), όπως απαιτεί η καλή πίστη, αφού ληφθούν υπόψη και τα συναλλακτικά ήθη». Το δε άρ. 200 ορίζει «οι συμβάσεις ερμηνεύονται όπως απαιτεί η καλή πίστη, αφού ληθφούν υπόψη και τα συναλλακτικά ήθη». Αυτές οι γενικές ρήτρες είναι επικρατέστερες από τις διατάξεις του νόμου και ισχύουν για την ερμηνεία ειδικού νόμου. Καλή πίστη είναι η ευθύτητα και η εντιμότητα που επιβάλλεται να επιδεικνύουν οι άνθρωποι στην κοινωνική συμβίωση και στις συναλλαγές.

Η καλή πίστη επιβάλλει κατά την ικανοποίηση αντιμέτωπων συμφερόντων, να μην υπάρχει υπερβολική δυσαναλογία του ενός εις βάρος του άλλου. Η άσκηση του δικαιώματος να γίνεται με την προσήκουσα φειδώ. Να προτιμάται εκείνος ο τρόπος ασκήσεως που είναι ο ηπιέστερος για τον οφειλέτη (καθηγητής Κ. Σημαντήρας «Γενικές αρχές», σελ. 224).

Απόγνωση

Η οικονομική κρίση δημιούργησε φτώχεια, απόγνωση, δυστυχία. Δεν μπορεί οι τράπεζες να είναι η «Λεόντιος Εταιρεία», του εμπορικού δικαίου, η οποία θα συμμετέχει μόνο στα κέρδη και όχι στη ζημία. Ζημίωσε η πατρίδα, ζημίωσαν όλοι οι Ελληνες πολίτες, απώλεσαν μισθούς και συντάξεις, αμοιβές κατά ποσοστό 50%. Δεν μπορεί, λοιπόν, τα πιστωτικά ιδρύματα να μην υποστούν κι αυτά μια μείωση των δανεισθέτων, σε σημαντικό ποσοστό. Τα ιδρύματα αυτά πήραν πρώτα τη μερίδα του λέοντος των δανείων για την ανακεφαλαίωσή τους. Τα ιδρύματα αυτά πραγματοποιούν σημαντικά κέρδη εν μέσω κρίσης.

Και τέλος μια υπόμνηση προς τον Ελληνα δικαστή, από τον ειρηνοδίκη έως τον πρόεδρο του Αρείου Πάγου: Ο μέγας συνταγματολόγος Αλ. Σβώλος στο αποχαιρετηστήριο μάθημά του στους φοιτητές της Νομικής Σχολής των Αθηνών, όταν τον έδιωχνε η δικτατορία Μεταξά, τους είπε: «Οσοι από εσάς γίνετε δικαστές να απονέμετε τη δικαιοσύνη με υπερηφάνεια προς τον ισχυρό και με κατανόηση και αλληλεγγύη προς τον αδύνατο». Ισχυρός, είναι πάντα το κεφάλαιο. Αδύνατος, είναι πάντα ο οφειλέτης όταν δεν είναι, φυσικά, διαπλεκόμενος κομπιναδόρος και καταθέτης των δανεισθέντων στην... Ελβετία!