ΒΟΡΕΙΟΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΥΒΟΙΑ. ΜΙΑ ΑΤΜΟΜΗΧΑΝΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΠΟΤΕ

Υπεύθυνοι για το τέλμα της χαρισματικής περιοχής τα τελευταία 40 χρόνια, η λαθεμένη νοοτροπία των κατοίκων, τα ιδιοτελή συμφέροντα μιας μικρής μερίδας και φυσικά ο πολιτικός τυχοδιωκτισμός των ανθρώπων της εξουσίας. 

Πολλά χρόνια πριν εισέλθω στον στρόβιλο της παραφροσύνης, που κατά κανόνα οδηγεί η πολιτική και ιστορική  έρευνα στην περιοχή του σημερινού Δήμου Μαντουδίου-Λίμνης-Αγίας Άννας, είχα μια ρομαντική άποψη για το φυσικό αυτό παράδεισο της Βορειοκεντρικής Εύβοιας.  

Παιδί ακόμη, εκεί κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 1960, θυμάμαι με νοσταλγία εκείνες τις εντυπωσιακές ετήσιες αγροτικές εκθέσεις της Ιστιαίας, που δυστυχώς, όπως κάθε καλό στην Ελλάδα, κράτησαν για λίγα μόνο χρόνια.

Μεταξύ των εκθεμάτων, που εντυπωσίαζαν το παιδικό μου μυαλό ήταν και τα ποιοτικά, ευμεγέθη και γεμάτα υγεία, αγροτικά προϊόντα που προέρχονταν από την περιοχή της Βορειοκεντρικής Εύβοιας. Χωρίς ιδιαίτερους προβληματισμούς, τότε, άκουγα για τον τσιφλικά της περιοχής Νόελ-Μπαίκερ και τα απέραντα κτήματά του, για τα πλούσια ορυχεία του λευκόλιθου και γενικότερα για τις πλουτοπαραγωγικές δυνατότητες της βορειοευβοϊκής γης.

Πάταγο έκαναν στα χρονικά της ελληνικής πολιτικής ιστορίας οι επαναστατικές απεργιακές κινητοποιήσεις των εργαζομένων στα ορυχεία λευκολίθου του Σκαλιστήρη (η πρώτη το 1976 και η δεύτερη το 1990). Η πρώτη κινητοποίηση σε συνδυασμό με την κρίση του λευκολίθου οδήγησε σταδιακά στην «δραπέτευση» των ιδιοκτητών της επιχείρησης. Ακολούθησε η περίφημη αυτοδιαχείριση από τους εργαζόμενους, που οδήγησε με τη σειρά της σε οικονομικό αδιέξοδο.

Η δεύτερη κινητοποίηση του 1990 υπήρξε και το «κύκνειο άσμα» των επιχειρήσεων. Χιλιάδες άνεργοι και τα απομεινάρια ενός πάλαι ποτέ πολυσύχναστου εργοταξίου, μας θυμίζουν έκτοτε την μεγάλη ακμή που γνώριζε μέχρι τότε το Μαντούδι και την οδυνηρή παρακμή που ακολούθησε.

Από την εποχή εκείνη καταβλήθηκαν κάποιες προσπάθειες για ανάπτυξη με επιδοτήσεις ως κίνητρα για δημιουργία νέων επιχειρήσεων. Τίποτε δυστυχώς δεν καρποφόρησε. Ακόμη και η καλλιέργεια της γης υποβαθμίστηκε σε επικίνδυνο βαθμό. Βασικές εισροές για την περιοχή τα επιδόματα ανεργίας. Ρυθμοί ανάπτυξης μηδενικοί.

Χωρίς να έχω τότε τις δυνατότητες σύγκρισης, θεωρούσα ως δεδομένα και κοινά τα φυσικά χαρίσματα του τόπου, που ευτυχίσαμε να γεννηθούμε. Θεωρούσα πως κάπως έτσι θα έπρεπε να ήταν όλοι οι τόποι της γης μια και δεν έβλεπα τους ανθρώπους γύρω μου να είναι ευτυχείς, εκτιμώντας ιδιαίτερα τα θεία δώρα της φύσης.

Αργότερα όταν μου δόθηκε η δυνατότητα να ταξιδέψω (και ταξίδεψα πολύ σε όλες τις γωνιές της γης) μπόρεσα δια της σύγκρισης να αντιληφθώ και να εκτιμήσω τα μοναδικά φυσικά πλεονεκτήματα του τόπου μας. Ταυτόχρονα όμως άρχισα να διαπιστώνω και τα ελαττώματα της κοινωνίας των βορειοευβοέων, που κατά τα φαινόμενα ποτέ δεν θέλησαν να γίνουν προνομιούχοι, αξιοποιώντας σωστά τα φυσικά χαρίσματα του τόπου τους.

 

Η εξέγερση των κατοίκων του Προκοπίου ενάντια στον τελευταίο μεγαλοτσιφλικά της Βόρειας Εύβοιας, Νόελ-Μπάικερ, άρχισε το 1975 και έκανε το Προκόπι γνωστό στο πανελλήνιο. Στην αρχή φαινόταν πως η ζυγαριά της νίκης έγερνε προς το μέρος του λαού. Σ’ αυτό συνετέλεσε και η επερχόμενη πολιτική αλλαγή στην Ελλάδα. Οι δυνάμεις της τότε αλλαγής φρόντισαν με τον καλλίτερο τρόπο να εκμεταλλευτούν την κατάσταση επηρεάζοντας τις πρώτες αποφάσεις της Δικαιοσύνης και διατηρώντας το αρχικό κλίμα οξύτητας.

Σταδιακά όμως τα πράγματα άλλαξαν. Μετά από σχεδόν δύο δεκαετίες δικαστικών αγώνων, οι θέσεις των Νόελ-Μπαίκερ δικαιώθηκαν στο μεγαλύτερο βαθμό, οι διεκδικήσεις των Προκοπιανών έμειναν ανεκπλήρωτες μαζί με τις υποσχέσεις των πολιτικών και το κίνημα πέρασε στην ιστορία.

Εν τω μεταξύ όμως ελάχιστα βήματα έγιναν στον τομέα της ανάπτυξης για μαγευτική περιοχή του Κηρέα.

Πάντα θυμάμαι μια ατμόσφαιρα μιζέριας, γκρίνιας, μικρόμυαλης αντιζηλίας, μετάθεσης ευθυνών και εν κατακλείδι μιας γενικής νοοτροπίας εισροής κερδών με τη μικρότερη δυνατή προσφορά εργασίας. Ούτε λόγος φυσικά να γίνεται για οργανωμένες επενδυτικές προσπάθειες και πραγμάτωση επαγγελματικών οραματισμών. Και σαν να μην έφθανε η τελματώδης αυτή ατμόσφαιρα, ερχόταν και ο καθαγιασμός της από τους εκάστοτε τυχοδιώκτες της ελληνικής πολιτικής, που γενικά και αόριστα ανακάλυπταν τους υπεύθυνους στο περιβάλλον των πολιτικών τους αντιπάλων. Μια πραγματική κοινωνική Βαβέλ μέσα σε έναν πραγματικό επίσης φυσικό παράδεισο.

Αργότερα ευτύχισα να τεκμηριώσω τα προαναφερθέντα με τον καλλίτερο τρόπο μέσα από την έρευνα, που χρειάσθηκε να κάνω όταν συνέθετα τα βιβλία μου για την εν λόγω περιοχή. Εκπληκτικά στοιχεία έφθασαν στα χέρια μου, εντυπωσιακά έγγραφα, συγκλονιστικές μαρτυρίες, συγκινητικές αφηγήσεις, μοναδικό φωτογραφικό υλικό. Από αυτά, άλλα δημοσιεύθηκαν και άλλα όχι προκειμένου να μη προκαλέσει η κυκλοφορία των βιβλίων μου μεγαλύτερα δεινά από όσα ήδη υπήρχαν.

Τα τεκμήρια αυτά, τα οποία συνέλλεξα και διατηρώ έκτοτε στα αρχεία μου, με οδήγησαν μετά από πολύ σκέψη στο συμπέρασμα που σε γενικές γραμμές κατέγραψα στις προηγούμενες παραγράφους. Ένα απόλυτα παράλογο σκηνικό με χιλιάδες πρωταγωνιστές, που κατά κανόνα ψάχνουν (ακόμη και τώρα δυστυχώς) τους ενόχους παντού αλλού εκτός από τον καθρέφτη τους.

 

Ευοίωνες και με βάση τις διαβεβαιώσεις των επιστημόνων, ακίνδυνες φαίνονται οι σχεδιασμοί της ΤΕΡΝΑ για την ΒΙΠΕ στην περιοχή των «Φούρνων». Για την Βορειοκεντρική Εύβοια πρέπει να γίνει ένα πρώτο βήμα ανάπτυξης. Ταυτόχρονα η τοπική κοινωνία πρέπει να εγκαταλείψει την μέχρι σήμερα λάθος νοοτροπία που την χαρακτήριζε. Υπάρχουν πολλοί τομείς που με λίγο ρίσκο και περισσότερη εργασία μπορεί να αξιοποιηθούν.  

Πολιτικές σκοπιμότητες έπεισαν τους ανθρώπους αυτούς πως υπήρξαν θύματα ενός αόριστου και αόρατου συστήματος. Τους εξάλειψαν κάθε ίχνος προσωπικής ενοχής. Εξιδανικεύσαν τους αγώνες τους απαλείφοντας κάθε λάθος που πιθανότατα διαπράχθηκε κατά τη διάρκειά τους. Ταυτόχρονα τους αποθάρρυναν επί της ουσίας για προσωπικές πρωτοβουλίες και τους έμαθαν να αρκούνται στις αποζημιώσεις και στα επιδόματα, που εξελίχθηκαν εν τέλει σε ένα είδος κοινωνικού ναρκωτικού. Υπό τη λογική αυτή της αυτοαθώωσης και υπό τις προαναφερθείσες συνθήκες, μια ιδιαίτερα μεγάλη κοινωνική ομάδα της περιοχής αυτής, αποφεύγοντας προσωπικά ρίσκα και κοπιώδεις δραστηριότητες, μεταβλήθηκε σε αυτό που κατά κόρον ακούμε όλοι τις τρεις τελευταίες δεκαετίες. Στην «Κοινωνία των Ανέργων της Βορειοκεντρικής Εύβοιας».

Το χειρότερο όμως από όλα είναι η πολιτική νοοτροπία που καλλιεργήθηκε στον ελληνικό λαό κυρίως μετά την κατάρρευση της χούντας. Μια νοοτροπία που γνώρισε ιδιαίτερη έμφαση σε περιοχές που εξερράγησαν κοινωνικά κινήματα, όπως αυτό στο Προκόπι το 1975 ενάντια στον τσιφλικά της περιοχής και στο εργοτάξιο Σκαλιστήρη λίγα χρόνια αργότερα. Εκλαϊκεύοντας τους πολιτικούς όρους θα μπορούσαμε να πούμε πως στις περιπτώσεις αυτές και κυρίως κατά την μακρόχρονη εξέλιξή τους, επικράτησε ένα είδος σοσιαλιστικής λογικής σε καπιταλιστικό καθεστώς. Με άλλα λόγια επιστρατεύτηκαν και εφαρμόστηκαν οι αρνητικές όψεις των δύο πολιτικοοικονομικών συστημάτων. Του καπιταλισμού και του σοσιαλισμού.         

Όπως γνωρίζουμε, ο καπιταλισμός απαιτεί κοινωνία σκληρά εργαζόμενων ανθρώπων με φιλοδοξίες προσωπικής ανάπτυξης, αλλά και ταυτόχρονη συνείδηση αυστηρής τήρησης των προσωπικών τους υποχρεώσεων και φυσικά των κανόνων που διέπουν το εν λόγω πολιτικοοικονομικό σύστημα.

Ο σοσιαλισμός από την άλλη μεριά, απαιτεί κοινωνία επίσης ευσυνείδητα εργαζόμενων ανθρώπων με αυξημένη κοινωνική ηθική, διάθεση προσφοράς προς το κοινωνικό σύνολο και συνειδητοποιημένο αλτρουϊσμό.

Δυστυχώς όμως για μας τους Έλληνες, επινοήσαμε ένα πολιτικό σύστημα χαρακτηριζόμενο από τα δικαιώματα του σοσιαλισμού υπό συνθήκες καπιταλισμού. Οι απαιτούμενες υποχρεώσεις  τοποθετήθηκαν στα ράφια προς μελλοντική χρήση με αποτέλεσμα να ανθήσει η διαφθορά σε όλες τις διαστάσεις της. Οι πολιτικές μας ηγεσίες ευλογούσαν άτυπα αυτή τη λογική αποσκοπούσες όχι μόνο σε εκλογικά, αλλά και καθαρά οικονομικά οφέλη. Η συντριπτική πλειοψηφία  (όσο και αν ενοχλεί αυτό) όλων ημών των υπολοίπων, δεν έμενε απλά απαθής στην υπάρχουσα πραγματικότητα, αλλά ανέμενε εναγωνίως να εισπράξει κάποιο αποφάγι από την τράπεζα των μεγάλων συνδαιτυμόνων του πολιτικού χώρου στον οποίο ανήκε.

Υπό αυτή τη λογική τα δύο σπουδαία κινήματα της Βορειοκεντρικής Εύβοιας, παρότι ξεκίνησαν με πρωτόγνωρο ενθουσιασμό και σκόρπησαν ρίγη συγκινήσεως στο πανελλήνιο, εν τέλει εκφυλίστηκαν και μετά από αγώνες και εξελίξεις δεκαετιών κατέληξαν δυστυχώς στην άδοξη ήττα των αγωνιστών. Έτσι, τριάντα και πλέον χρόνια μετά, στη Βορειοκεντρική Εύβοια, η ατμομηχανή της ανάπτυξης, παρότι καλογυαλισμένη και επαρκώς εξοπλισμένη με καύσιμα, δεν κατάφερε να ξεκινήσει ποτέ, ελλείψει μηχανοδηγών και επιβατών.

Σήμερα, που ο κόμπος της ελληνικής οικονομικής πραγματικότητας έφτασε στο χτένι, σήμερα που οι κουρτίνες έπεσαν, αποκαλύπτοντας τη γύμνια του πολιτικού μας συστήματος, αλλά και της νοοτροπίας που μας διακατέχει ως λαό, μερικοί από εμάς (αν όχι οι περισσότεροι) εννοούμε να μην αλλάζουμε τρόπο σκέψης. Δεν ξέρω τελικά αν είμαστε άφρονες, αυτοκαταστροφικοί, οκνηροί ή εθισμένοι στα ναρκωτικά της λάθος πολιτικής μας πορείας. Για κάποιους λόγους πάντως αντιδρούμε ως κοινωνία όπως ακριβώς αντιδρούσαμε πάντοτε. Αντιδρούμε στην φουρτούνα με τη ραστώνη που μας διέκρινε κατά τη διάρκεια της γαλήνης. Διαλύουμε τον κώνωπα και καταπίνουμε την καμήλα. Εκδηλώνουμε την αντίθεσή μας με καχυποψία σε κάθε τι καινοτομικό, προσπαθώντας με κάθε τρόπο να αποτρέψουμε οποιαδήποτε προοπτική ανάπτυξης.

Διαβάζω τελευταία με απόγνωση τα διαδραματιζόμενα στο Δήμο Μαντουδίου-Λίμνης- Αγίας Άννας σε ό,τι αφορά την ίδρυση της ΒΙΠΕ από την εταιρεία ΤΕΡΝΑ. Τη στιγμή που οι περισσότεροι κάτοικοι έχουν αποδεχθεί αυτή τη λύση εμπιστευόμενοι στην σοβαρότητα των υπευθύνων της Τοπικής τους Αυτοδιοίκησης, έρχονται μεμονωμένες φωνές, που με υπερβολές και φανταστικές εικασίες επιδιώκουν τη μεταστροφή της κοινής γνώμης. Οι ίδιες αυτές φωνές, κατά τεκμήριο προερχόμενες από αυτοδύναμες οικονομικά προσωπικότητες, επικαλούμενες πως εκπροσωπούν οικολογικούς και περιβαλλοντικούς συλλόγους, καταγίνονται σε καλοσυνταγμένα δημοσιεύματα και υπομνήματα προς διάφορους φορείς. Σε αυτά κατά κόρον αναφέρονται σε μία υποθετική τουριστική ανάπτυξη και σενάρια υποβάθμισής της λόγω της ΒΙΠΕ. Αναφέρονται δηλαδή σε τουριστικές επενδύσεις, που όντως θα μπορούσαν να έχουν γίνει στη παραδεισένια περιοχή της Βορειοκεντρικής Εύβοιας, αλλά δυστυχώς μέχρι σήμερα κανένας δεν τόλμησε να κάνει.

Στο σημείο αυτό εύλογα διερωτώμαι. Μερικοί από τους διαμαρτυρόμενους, όπως για παράδειγμα ο έγκριτος και αγαπητός δημοσιογράφος κ. Γ. Βότσης, διαθέτουν τόσο οι ίδιοι, όσο (κυρίως) το κύκλωμά τους τις οικονομικές δυνατότητες και θα μπορούσαν να είχαν προβεί από πολλά χρόνια στις τουριστικές επενδύσεις που σήμερα επικαλούνται. Γιατί όμως δεν το έκαμαν; Και αν οι ίδιοι δεν επιθυμούσαν να ασχοληθούν, τότε γιατί δεν έπεισαν κάποιους από τους πολλούς επιχειρηματίες φίλους τους να προβούν σε τέτοιου είδους επενδύσεις; Δεν θα ήθελα να υιοθετήσω την λαϊκή άποψη, που επικρατεί, πως δεν έκαναν κάτι τέτοιο προκειμένου να διατηρηθεί η παραδείσια γαλήνη στον περιβάλλοντα χώρο των πολυτελών βιλών τους στις μαγευτικές περιοχές της Βλαχιάς και του Σαρακήνικου.  

Από την άλλη πλευρά πάλι οι μεμονωμένες αντιδράσεις των αυτοαποκαλούμενων οικολόγων και αγωνιστών για την προστασία του περιβάλλοντος, μου θυμίζουν το κείμενο ενός ταξιδιωτικού κειμένου γραμμένο το 1860 από έναν Αμερικανό επισκέπτη της περιοχής του Προκοπίου, που φιλοξενήθηκε τότε από την οικογένεια Νόελ. Γράφει λοιπόν ο ξένος ταξιδιώτης για τις δεισιδαιμονίες και τον φόβο προς κάθε καινοτομία, των χωρικών του Προκοπίου, την εποχή εκείνη. Οι αγαθοί χωρικοί λοιπόν αντιδρώντας στη χρησιμοποίηση του πρώτου μεταλλικού μηχανήματος οργώματος (αλέτρι), που είχε φέρει για πρώτη φορά στην περιοχή ο Νόελ, το χαλούσαν κρυφά συνεχώς, βγάζοντας τις βίδες του, γιατί κατά την άποψή τους ήταν «μηχάνημα του σατανά» και επικίνδυνο για την καλλιέργεια της γης.

Παρεμφερής με την προ 150 ετών αντίδραση των κατοίκων του Προκοπίου είναι και η σημερινή, απλά εκσυγχρονισμένη και προσαρμοσμένη στους σημερινούς δαίμονες. Μερικές φορές βέβαια οι τέτοιου τύπου διαδικτυακές αντιδράσεις και διασπορά λαθεμένων πληροφοριών γίνονται από χόμπυ συντακτών δρώντων εκ του ασφαλούς, αφού οι περισσότεροι εξ’ αυτών είναι οικονομικά αποκαταστημένοι, ενώ οι ελάχιστοι συνοδοιπόροι τους εκφράζουν τις απόψεις των πολιτικών τους παρατάξεων μη έχοντες τη δυνατότητα να σκεφτούν οι ίδιοι.

Και η σκέψη είναι απλή. Αν κάποιος μπει στη διαδικασία να αναγνώσει τα πρακτικά των παρουσιάσεων που έχει κάνει η εταιρεία που σχεδιάζει την επένδυση στην περιοχή και τις δεσμεύσεις που αναλαμβάνει τότε θα αντιληφθεί ότι υπερβολές τύπου κατασκευής πυρηνικών εργοστασίων ανάγονται στη φαντασία του Ιουλίου Βερν. Υπό αυτή τη λογική καμία επένδυση (ακόμη και τουριστική)  δεν πρέπει να γίνει σε καμία περιοχή της Βόρειας Εύβοιας διότι πιθανότατα, όλες μπορούν να κρύβουν φοβερά και επικίνδυνα μυστικά.

Ας σταματήσουμε λοιπόν να ταυτιζόμαστε με τους κινηματογραφικούς ήρωες των σύγχρονων αμερικάνικων ταινιών, που σώζουν με κωμικές αυτοθυσίες τις περιοχές τους από οικολογικές καταστροφές και ας αλλάξουμε νοοτροπία εκμεταλλευόμενοι ως άτομα και ως σύνολο τις τελευταίες ευκαιρίες που μας δίνονται για την ανάπτυξη της περιοχής. Ας μάθουμε να εργαζόμαστε περισσότερο και να ρισκάρουμε προσωπικά αξιοποιώντας ό,τι έχει και μπορεί να μας δώσει ακόμη η περιοχή μας.

Με τη στείρα αντίδραση ούτε καταφέραμε κατά το παρελθόν, ούτε φυσικά θα καταφέρουμε και σήμερα τίποτε. Ζούμε σε ένα καπιταλιστικό καθεστώς και υπό αυτή την πραγματικότητα δύο λύσεις μας μένουν, που και οι δύο διαφέρουν καθοριστικά από τη μέχρι σήμερα μεσοβέζικη συμπεριφορά μας. Η μία είναι η προσπάθεια ανατροπής του, που αυτή τη στιγμή τουλάχιστον φαντάζει αδύνατη. Η άλλη είναι να μάθουμε να ζούμε με τους κανόνες του, όσο κι αν αυτοί δεν μας αρέσουν. Δυστυχώς αυτή είναι η αλήθεια για την οποία είμαστε όλοι συνυπεύθυνοι.

Προσωπικά πιστεύω πως η σημερινή Δημοτική Αρχή του Δήμου Μαντουδίου-Λίμνης-Αγίας Άννας είναι σε θέση να διαχειριστεί το ζήτημα της ΤΕΡΝΑ. Κανένας μας δεν επιθυμεί να βάλει σε κίνδυνο την υγεία του και το φυσικό περιβάλλον του. Τα μόνα που μας χρειαζόμαστε είναι εγρήγορση, ορθή σκέψη, λιγότερη καχυποψία, περισσότερη αισιοδοξία, σωστή ενημέρωση, αυξημένη αυτοκριτική και φυσικά περισσότερη –πολύ περισσότερη- διάθεση για εργασία.    

Αλέξανδρος Καλέμης